Коррупциягә каршы көрәшнең халыкара тәҗрибәсе: Сингапурның заманча моделе
Географик урнашуына, үсешенең тарихи үзенчәлекләренә һәм сәяси системасына карамастан, һәр илнең коррупциягә каршы эшчәнлекнең үзенең уникаль тәҗрибәсе бар. Шуңа да карамастан, коррупциягә каршы көрәштә гомуми, универсаль сыйфатлар булу бөтен дөнья җәмәгатьчелеге өчен бердәм коррупциягә каршы хокукый система булдыруга ярдәм итә.
Азия-Тын Океан төбәге илләре дәүләт секторында актив реформалар нәтиҗәсендә шактый дәрәҗәдә чәчәк атуга иреште. Максатчан үзгәрешләрне тормышка ашыру барышында алар дәүләт идарәсенең искергән һәм күбесенчә какшаган формасы рәвешендәге балласттан котылдылар, ул аларны туңу, ярлылык упкынына тарта иде. Штат санын кыскарту юлы белән дәүләт аппаратын тотуга чыгымнар киметелде, хезмәт хакы артты – хезмәткәрнең нәтиҗәле, иҗади юнәлешле эшчәнлегенә стимулларның берсе, димәк, дәүләт хезмәткәрләренә патронаж, күрсәтелә торган хезмәтләрнең түбән сыйфаты юкка чыгарылды.
Административ реформалар уздыруга этәргән сәбәпләр рәтендә, әлбәттә инде, гражданнар һәм эшмәкәрләрнең дәүләт хезмәтенә ышанмауларын тудырган коррупциянең киң үсеше һәм таралуы мөһим фактор булды. Бу төбәкнең уңай коррупциягә каршы стратегияләре арасында Сингапурның коррупциягә каршы көрәш стратегиясе үзен уңышлы күрсәтте.
Мәгълүм булганча, 1965 елда бәйсезлек алган вакытта Сингапур югары дәрәҗәдәге коррупцияле ил булган. Аны киметү тактикасы Финанс министрлыгының коррупциягә каршы махсус программасын үтәүгә нигезләнгән иде.:
- Тотрыклы коррупцион элемтәләр булдырмас өчен түрәләрнең гамәлләрен регламентлаштыру һәм аларны ротацияләү;
- Коррупция максатларында файдаланырга мөмкин булган мөһим мәгълүматның чыгуын булдырмау өчен конфиденциальлек режимын тәэмин итү;
- Бюрократик процедураларны гадиләштерү;
- Законлылыкның өстенлеген раслау һәм законнарны катгыйландыру; суд системасының бәйсезлеген арттыру (югары хезмәт хакы һәм судьяларның өстенлекле статусы белән).
Югарыда аталган чаралардан тыш бер үк вакытта:
- Ришвәт биргән яки коррупциягә каршы тикшерүләрдә катнашудан баш тарткан өчен икътисади санкцияләр кертелгән;
- Таможня һәм башка дәүләт хезмәтләре хезмәткәрләрен башлыча эштән азат итүгә кадәр катгый акцияләр үткәрелде;
- Югары этика стандартларын үтәүгә катгый күзәтчелек билгеләнде; 3-5 ел саен коррупциягә каршы чаралар комплексын яңадан карау процедуралары кертелде;
- Коррупция очраклары турында хәбәр итүче информаторларны яклау каралган.
Әлеге чаралар икътисадны көйләмәү, квалификацияле административ кадрлар әзерләү һәм түрәләрнең хезмәт хакын мәртәбә арттыру белән бергә барды.
Сингапурда коррупциягә каршы кампанияне уңышлы уздыруга 70 нче елларда элеккеге премьер-министр Ли Куан Ю башлангыч бирде, аның ярдәмендә ил өченче дөньядан беренчегә моңарчы күрелмәгән ыргылыш ясады. 1999 елның ноябрендә инде ул: «намуслы, нәтиҗәле, абруе тапсыз Хөкүмәт идарә итүче партиянең иң кыйммәтле казанышы һәм Сингапурның төп өстенлеге булды һәм булып кала бирә», - дип әйтә алган иде.
Искәрмә: 1985 елда парламент алдында хисап тотканда, Премьер-министр аппаратны тоту чыгымнарын аклау йөзеннән болай ди: «мин өченче дөнья илләренең иң югары түләнә торган һәм, мөгаен, иң ярлы премьер-министрларыннан берсе. Чишелешнең төрле юллары бар. Мин исә үз юлыбызны гадел, ачык, акланырлык һәм тормышка ашырырлык базар икътисады кысаларында тәкъдим итәм. Әгәр сез аңа икейөзлелекне өстен күрсәгез, сез икейөзлелек һәм коррупция белән очрашачаксыз. Сайлагыз". Парламент, тарих күрсәткәнчә, премьер-министрның министрларга һәм югары вазыйфаи затларга хезмәт хакын билгеләү турындагы нигезләмәсен хуплап, дөрес сайлау ясады. Премьер-министрның хезмәт хакы, мәсәлән, 1,9 млн. Сингапур доллары тәшкил итте һәм чыннан да дөньяда иң югары булды.
Сингапурда коррупциягә каршы көрәш үзәге-коррупция эшчәнлеген тикшерү буенча автоном Бюро (БРКД), ул 1970 елдан турыдан-туры премьер-министр канцеляриясенә буйсына башлый. Гражданнарга дәүләт хезмәткәрләренә карата шикаятьләр белән бюрога мөрәҗәгать итү һәм зыянны каплауны таләп итү мөмкинлеге бирелде. «Коррупцияне булдырмау турында акт " ка нигезләнгән коррупциягә каршы көрәшнең Сингапур стратегиясенә «шәхесне коррупцияле гамәлләр кылуга этәргеч һәм мөмкинлек тудыручы шартларны минимальләштерү яки бетерү» омтылышы, шулай ук принципиальлек һәм эзлеклелек хас.
Профессор К. Мәхбүбани сингапурлыларның коррупциядән азат булган яңа яшәү ысулын төзүдә тоткан өч принцибын билгели.:
Беренче принцип – меритократия принцибы (сүзгә-сүз тәрҗемә иткәндә-лаеклылар идарәсе; клептократиянең – караклар идарәсенең антиномиясе булып тора). Аны гамәлгә ашыру теләсә кайсы социаль катламда талантлар эзләүгә нигезләнгән; әгәр кеше талантлы булса, ярлы яки бай булса, әгәр ул креатив һәм үткен булса, ул дәүләт хезмәтенә җәлеп ителәчәк һәм идарә итүнең инновацион методларын кулланып, стратегик фикерләү, хәл итү һәм эш итү сәләте белән бәйле байлыкларга ия булачак. Иң яхшы кешеләрне сайлау системасы, талантларны ачыклау һәм үстерү – илнең дәүләт идарәсе парадигмасын формалаштыруда доминант константа.
Сингапурда дәүләт хезмәткәренең талантлылык, «алга китеш» дәрәҗәсе аның эшчәнлегенә рейтинг бәясе ярдәмендә дә билгеләнә. Сингапур дәүләт хезмәте системасында 200 кеше элита төркемен тәшкил итә һәм барлык 200 кеше дә рейтинг объектлары булып тора. Һәм аларның теләсә кайсы, ул картмы яки яшьме, яшенә һәм һөнәри һәм тормыш тәҗрибәсе булуга карамастан, элитаның беренче рәтләрендә торачак, рейтинг үткәргәндә югары баллар җыйса, иң яхшы оешмаларны җитәкләячәк.
Уңышлы дәүләт хезмәтен формалаштыруда нигез булып торган икенче принцип – прагматизм. Сингапурның дәүләт эшлеклеләре аңлавынча, прагматизм-ул нинди дә булса идеологиягә иярү түгел, ул, мөгаен, ил өчен иң нәтиҗәле юлны сайлау, аның чәчәк атуы. Прагматизм-ул чит кеше тәҗрибәсеннән иҗади файдалана белү, аны, барысын да исәпкә алып, үз илендә җайлаштыра белү.
К.Мәхбүбани фикеренчә, велосипед уйлап чыгарырга ярамый, дөньяга таләпчән карарга, башкаларның казанышларын анализларга кирәк һәм алар арасында һәрвакыт үз дәүләтеңнең теге яки бу өлкәсенә иң туры килгәннәрен табарга мөмкин.
Искәрмә: Порт төзегәндә, Сингапур хакимияте Европадагы иң яхшы портларның берсен – Роттердамны «күчереп алган». Сингапурда порт төзелешенең иң яхшы вариантын җайлаштыру уңышлы килеп чыкты һәм хәзер бу порт гаять зур йөкләнеш күтәрергә сәләтле.
Сингапурның уңышына сәбәпче булган өченче принцип-намуслылык. Югары әхлак категориясе буларак намуслылык – Сингапур хакимият структураларында уңышлы эшләү өчен иң беренче шарт. Намуслылык – декларацияләнә торган фон түгел, ә дәүләт хезмәткәренең әхлакый үлчәме, аның имиджы турында Сингапур министрларының берсен кулга алу факты сөйли, ул ниндидер бизнесменның илнең гүзәл почмакларының берсендә гаиләсе белән ял итәргә дигән риясыз тәкъдимен кабул иткән. Кайтуга министр кулга алына.
Шунысын да ассызыклап үтәргә кирәк, коррупциягә каршы көрәшнең беренче адымнарыннан ук, бигрәк тә дәүләт хакимияте өлкәсендә, монда этикага, этика статусына зур әһәмият бирелде. Чөнки» хакимият халык күрсәткән ышанычның дәлиле буларак түгел, ә шәхси баю өчен мөмкинлек буларак каралганда, бу инде этика проблемасына әверелә«, - дип ышана премьер-министр Ли Куан Ю.»озак яшәргә дәгъва итүче барлык җәмгыятьләр дә намуслылык принцибын хупларга тиеш, югыйсә җәмгыять исән калмаячак", – дип белдерде ул нык ышанычын белдерде.
Сингапурда коррупциягә каршы көрәшнең өзлексез алып барылуы очраклы түгел, һәм көрәшне нәкъ менә сәяси лидерлар һәм югары вазыйфаи затлар алып бара, аларның тырышлыкларын җәмгыять һәрьяклап хуплый. Монда ике социаль өлкә – дәүләт һәм дәүләтнеке булмаган ментальлек полюслары бергә кушыла һәм бер дәүләттә сирәк очрый торган коррупцияне гомуми кабул итмәү феноменын барлыкка китерә. Монда иҗтимагый шелтә абсолютка күтәрелгән,ул Административ яки җинаять җәзасы кебек үк нәтиҗәле. Вазыйфаи затларның берсе дә коррупциядә бөтен халык тарафыннан гаепләнеп, телевидениедә яки вакытлы матбугат, матбугат битләрендә коррупционер ролендә «күренеп киткән» булырга теләмәс иде. Нәкъ менә шушы шелтә алар өчен иң куркыныч җәза булып тора.
Җаваплылыкның югары дәрәҗәсе, сатылмаучанлык, намуслылык, үз – үзеңне шелтәсез тотуның шәхси үрнәге-төп критерийлар, Сингапурның сәяси лидерларының, дәүләт эшлеклеләренең төп максаты. Монда Хөкүмәт халык өчен үрнәк. Ватанга, халыкка, илгә хезмәт итү миссиясен шулай аңлаганда, югары этик кыйммәтләрне шулай үстергәндә, Сингапурның коррупциягә каршы көрәштә дөньяның Авангард позициясенә чыгуы гаҗәп түгел. Шул рәвешле, Сингапурда меритократия принцибы, прагматизм һәм намуслылык – көчле лидерлыкны тәшкил итә, дәүләт хезмәтенең өч баганасына әверелгән.
Искәрмә: Сингапурның коррупциягә каршы көрәш стратегиясен тикшеренүчеләр «Сингапур могҗизасы» дип атый, ул яңа багланышлар булдыру хисабына гына мөмкин түгел. Аңа кадәр мәгариф системасында җитди реформалар була. Барлык балаларга да үсеш шартлары бертөрле булырга тиеш дигән карар кабул ителде. Балалар мәктәпләре һәм балалар бакчалары арасында бернинди аерма да булмаган. Ел саен һәр уку йортында IQ тестлары уздырыла, аларны оештыру белән инглиз галимнәре шөгыльләнә. Иң яхшы нәтиҗәләр күрсәткән балалар автомат рәвештә илнең иң яхшы Raffles мәктәбе укучылары булдылар. Нәкъ менә монда дәүләтнең булачак җитәкчелеген укыту барган. Мондый алым илне югары интеллектуаль кадрлар белән тәэмин итте. Урта һәм түбән квалификацияле белгечләр җитешми. Гаилә дисциплинасы берьюлы өч мәдәният традицияләренә корылган: Кытай, Малайя һәм һинд мәдәнияте. Сингапур халкы үз табигате буенча уникаль характер сыйфатларына ия: эшкә сәләтлелекнең югары дәрәҗәсе һәм хәйләкәрлек, эшлеклелек һәм уңышка омтылыш.
Закон, тәртип һәм финанс уңышы җәмгыяте мәдәни үзенчәлекләргә таяна. Бүген һәркем күрә ала торган нәрсәләргә сингапурлылар фәкать үз көчләре һәм интеллекты белән ирешкәннәр. «Хай-тек» стилендә бизәлгән дөньякүләм финанс үзәге стериль чисталыгы белән аерылып тора. Әйләнә-тирә мохит турында кайгырту аз санда автомобильләрдә күренә. Бөкеләр булмауның сәбәбе машиналарның артык югары бәясендә һәм транспорт белән идарә итүгә рөхсәт алу бәясендә яшеренгән. Илдә каты штрафлар гамәлдә. Тәрәзәдән ыргытылган тәмәке төпчеге тәртип бозучыга 15 мең доллар тирәсе торырга мөмкин. Илнең икътисады гына түгел, аның тормышының барлык аспектлары да шелтәсез күренә.
Әдәбият исемлеге:
Коррупция һәм аңа каршы көрәш: теория һәм практика. Кулланма. Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгы. Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты, Никонова Э. и., Абдрахманова Л. в., Казан, 2016 ел
Һонг Марк. Сингапур - коррупцияне җиңгән ил / / коррупциясез җәмгыятькә. – 2004, № 2 (19).